Hoezo gelijke monniken gelijke kappen?
“Vergelijkbaar misdrijf, andere straf”, berichtten de media onlangs. Dit, naar aanleiding van een onderzoek van NOS op 3 en Investico. Wat is het geval? Verdachten met een lagere opleiding en met een bi-culturele achtergrond krijgen drie keer hogere straffen dan verdachten die een hbo- of wo-opleiding hebben en géén migratieachtergrond. NOS op 3 en Investico analyseerden 1,2 miljoen besluiten van het Openbaar Ministerie, een half miljoen uitspraken van de rechter, meer dan 200.000 opgelegde gevangenisstraffen en zij kwamen tot deze schokkende conclusie. Maar de reactie van de Raad voor de Rechtspraak, die alle rechters in Nederland vertegenwoordigd, schokte mij misschien nog wel meer. Hun reactie was dat ook in de rechtspraak niemand onbewuste (voor)oordelen volledig kan uitsluiten en dat discriminatie en klassenjustitie haaks staan op de kernwaarden van de rechtspraak. Dit is op z’n zachtst gezegd een bijzondere reactie. Immers, eerder concludeerde Wetenschappelijk Onderzoek- en Datacentrum, WODC, dat er sprake zou kunnen zijn van klassenjustitie in de strafketen. En het Instituut voor Strafrecht en Criminologie van de Universiteit Leiden concludeerde al in 2015 (!) dat er in Nederland sprake is van ongelijkwaardige behandeling is in de straftoemeting.
Het grappige is dat ik in juli 2022 in een persoonlijk gesprek met de voorzitter van de Raad voor de Rechtspraak heb gepleit voor een herhaling van het onderzoek van het Instituut voor Strafrecht en Criminologie naar het verschil in straftoemeting van daders met en zonder migratieachtergrond. Dat gesprek was in alle opzichten memorabel. De voorzitter was totaal niet voorbereid op het gesprek met mij en zonder mij goed aangehoord te hebben gooide hij al in zijn eerste zinnen de deur dicht. Ik als Nationaal Coördinator tegen Discriminatie en Racisme kon niet over de rechtspraak gaan, omdat die onafhankelijk is. Desalniettemin heb ik hem proberen te bewegen om toch tot een hernieuwd onderzoek te komen. Na mijn persoonlijke ontmoeting schreef ik hem in september 2022 een brief hierover en motiveerde waarom het noodzakelijk is om tot een vervolgonderzoek over te gaan. Vooral ook omdat de toenmalige Minister voor Rechtsbescherming wel degelijk sympathiek stond tegenover het idee van een vervolgonderzoek. In oktober 2023 antwoordde de Raad voor de Rechtspraak dat ze mijn verzoek afwezen. Reden was dat het eerder uitgevoerde onderzoek “enkele inherente beperkingen” had. “Daardoor kunnen er geen eenduidige conclusies worden getrokken.” Ook liet de Raad voor de Rechtspraak weten “niet al die informatie over mogelijke factoren is makkelijk of überhaupt beschikbaar.” Een herhaling van het onderzoek zou dus weinig tot geen nieuwe inzichten opleveren en dus achtte de Raad het niet zinvol om in te gaan op mijn verzoek. Ik was hier best wel teleurgesteld over. Vooral ook omdat, ondanks de welwillendheid van de toenmalige minister, zijn departement niet doorpakte waardoor deze wens niet opgenomen kon worden als een actie in het Nationaal Programma ter bestrijding van discriminatie en racisme.
Na de publicatie van de bevindingen van NOS op 3 en Investico zei persrechter Jacco Janssen het volgende: "Als we op de wip zitten tussen gevangenisstraf en taakstraf, dat we proberen om mensen die een baan hebben die baan te laten behouden. Als we die weghalen zijn we misschien verder van huis en is de maatschappij daar ook niet bij gebaat." Hiermee rechtvaardigt hij ongelijke behandeling in gelijke gevallen en vergoelijkt hij discriminatoir handelen. Dit is best wel schokkend te noemen en een onacceptabele reactie vanuit het perspectief van gelijke behandeling zoals beoogd door Artikel 1 van onze grondwet.
Kort en goed; er is wat aan de hand bij de rechterlijke macht als het gaat om straftoemeting. Naast al die jarenlange signalen van mensen met een migratieachtergrond laten die 1,2 miljoen besluiten klip en klaar zien dat er ook in de rechtspraak nog wat winst te behalen valt als het gaat om bestrijding van discriminatie en racisme. Nu de Raad voor de Rechtspraak nog altijd niet overtuigd is van het herhalen van het onderzoek van 2015 is het wachten op een nadere scan van het WODC later dit jaar in de hoop de Raad voor de Rechtspraak tot inkeer te krijgen. Immers, ook hier geldt, beter ten halve gekeerd dan ten hele gedwaald.